Дэлхий судлаач, Монгол Бадарчин, профессор

Бат овогт Жамбалсүрэнгийн Золбаяр (Амай)-ын

ажил байдлын тодорхойлолт

Дэлхий судлаач, Монгол Бадарчин, Амай нэрээр олноо алдаршсан Бат овогт Жамбалсүрэнгийн Золбаяр  нь 1979 оны 6-р сарын 28-нд БНМАУ-ын нийслэл Улаанбаатар хотод төрсөн.

ЗХУ-ын Эрхүү хотын Академи хотхоны 19-р дунд сургууль (1987-1991), Нийслэлийн гадаад хэлний 23-р сургууль (1991-1997), МУИС-ийн ОУХДС-ийг Япон судлалын бакалавраар (1997-2003) төгсөж, Удирдлагын Академийн эдийн засгийн магистрантур (2003-2004), СУИС-ийн концертмейстерийн бакалаврт (2003-2004) тус тус суралцжээ.

Монголын шинэ үеийн залуучуудын нэртэй төлөөлөгч Амай нь аялалд гарахын өмнө Битбокс урлагийг Монголд анх дэлгэрүүлж, FM-105 радиогийн менежер, UFO диско клубийн менежер, “Дайн ба Энх” хип хоп хамтлагийн менежер, S.A.Studio-ын үүсгэн байгуулагч,  хөгжмийн зохиогч, продюсер, Монголын DJ урлагийг хөгжүүлэгч, шинэлэг үзэлтэй залуусын “Клуб 21”-ийн үүсгэн байгуулагчаар ажиллаж, соёлын олон зуун арга хэмжээ зохион байгуулж, Монголын залуучуудын хөгжил, орчин үеийн урлагийн мэдрэмж, соёлыг дээшлүүлэхэд томоохон үүрэг гүйцэтгэсэн олонд танигдсан залуу хүн билээ.

Дэлхийн залуучуудыг ирээдүйд уриалан дуудсан, хоёр мянганы зааг үеийн хөгжмийн шинэ урсгал Электро-г эх орондоо нэвтрүүлэх үйлсийг санаачлан, үндэсний хөгжимтэй хослуулсан ”Монгол транс” стилийг шинээр бий болгож, “Би Чамд Хайртай”; ”Би Хэн Бэ”;  ”Индиго” зэрэг хөгжмийн гурван СД-г Сингапур, Москвад хэвлүүлж, гурав дахь цомгоо интернетэд үнэгүй байршуулан залуучуудын хүртээл болгосон нь 2000 оны үеийн манай соёл урлагийн ертөнц дахь цоо шинэ үзэгдэл мөн байв. Монголын шинэ цагийн хөгжмийн урлагийн төлөөлөгч болох Амай нь хувцасны загварын “Гоёл” наадмын нээлтийн хөгжмийн зохиол (2001 он); Дани улсын Haslund Film компанийн Монголын тухай баримтат киноны хөгжмийн зохиол (2002 он); “Маршал Ю.Цэдэнбал” баримтат киноны хөгжим (2004 он); “Энхийг сахиулагчид” видео клип (2009 он) бүтээсэн нь залуучуудын орчин үеийн боловсролд үндсэн өөрчлөлт гаргаж чадсан юм.

Ж.Золбаяр нь соёл урлагийн шоу арга хэмжээ зохион байгуулах талаар мэргэжиж, Монголын радио, телевизийн анхны Электро үдэшлэг (2000); Mersedes Benz SLK party (2002); Тэттис Мaining компанийн нээлт (2003); Skytel компанитай шоу (2003); МУ-ын Засгийн газрын “Хүүхдийн хөгжил, хамгааллыг сайжруулах үндэсний хөтөлбөр”-ийн хүрээнд “Хүүхдэд ээлтэй Монгол” баярын карнавал (2003); “Хас” банктай хамтарсан “Гурван голоо тунгалаг байлгая” соёлын арга хэмжээ (2004); “Таван богд” фестиваль (2004); Сүхбаатарын талбайд “Мянганы залуус” шоу арга хэмжээ (2004); Хүүхдийн баярт зориулсан “Урлагийн парад-2005” арга хэмжээнүүдийг зохион байгуулах ажилд биечлэн оролцсон нь олон арван мянган залуусыг хамарсан, урлаг соёлын үр нөлөөтэй, шинэлэг хэлбэртэй томоохон ажил болсон юм.

Судлаач Амай Ж.Золбаяр нь 2005 оны 11 сарын 4-нд “Монгол Бадарчин” хэмээх төслөө эхлүүлж, нийт 11 жилийн хугацаанд 86 улс, 700 гаруй хотыг дамжин даяанчилсан нь өнө эртний Нүүдлийн соёл иргэншлийн Монгол Үндэстний түүхэнд хосгүй, дэлхийн түүхэнд тэмдэглэгдэх ажил боллоо.

Бадарчлал, даяанчлалын 1-р үе шат Ази, Европ,  Африк, Дундад Азийн 69 орныг туулах үнэхээрийн хүнд бэрх, амь өрссөн, хүний зориг тэвчээр, ухааны дээдийг шалгасан ажил байв. Монголын түүхэнд төдийгүй, дэлхийн аялал жуулчлалын түүхэнд хожим тэмдэглэгдэн үлдэх энэ том төслийг ганц дайчин ганцаардахгүй гэдгээр л Ж.Золбаяр хэрэгжүүлж чадав. Дэлхийн ард түмнүүд, янз бүрийн орны янз бүрийн хэлээр ярьдаг олон мянган найз нөхөд нь аяллын хүнд үед түүнд анхаарал туслалцаа үзүүлж, Амай ч тэдний итгэлтэй Монгол анд нь болж чадсан юм. Монголын хүү эхний 5 жилийн хугацаанд Дэлхийн хүү болов.

Агуу дуулиант Марко Пологийн аялснаас 4,5 дахин их замыг туулсан нь Монголын түүхэнд урьд хожид гарч байгаагүй содон үйл явдал болсон тул Монгол Улсын Ерөнхийлөгч Ц.Элбэгдорж, Ерөнхий сайд С.Батболд нар Ж.Золбаярын хийж буй ажилд нь ач холбогдол өгч, хүлээн авч уулзаж байсан юм.

Бадарчлал, даяанчлалын 2-р шатанд XXI зуунд Дэлхийд тэргүүлж яваа аугаа Америк орныг судлах аялал хийж, тус улсын өнцөг булан бүрт нь хүрсэн Монгол хүн болов.

Бадарчлал, даяанчлалын 3-р шатанд Зүүн өмнөд Азийн  Гонконг, Вьетнам, Лаос , Кампучи, Тайланд, Малайз, Сингапур зэрэг Зүүн Өмнөд Азийн улсуудын аялал жуулчлалыг судлах замд гарахын өмнө МУ-ын Ерөнхий сайд Н.Алтанхуяг хүлээ авч, уулзан, аялал жуулчлалыг эх орондоо хөгжүүлэх арга замыг судлах үүргийг өгсөн билээ.

Бадарчлал, даяанчлалын 4-р шатанд АНУ,  Мексика,  Куба,  Белизе,  Гватемали, Гондурас, Эл Сальвадор, Никарагуа, Коста-Рика, Панам, Канадад зэрэг Хойд болон Төв Америкийн улсуудыг судлах ажилдаа явж, хүн төрөлхтний шинэ ертөнцийн аж амьдралыг тэмдэглэл, зургийн сандаа хадгалсан юм.

Бадарчлал, даяанчлалын 5-р шатанд Канад улсын аж амьдралыг дотроос нь судалж, АНУ-ын Ерөнхийлөгчийн сонгууль, баруун эргийн Сан Франциско, Лос Анжелес, Хавайн арлуудын иргэдийн амьдрал, аялал жуулчлалын бодлогыг судлаад эх орондоо ирлээ.

Энэхүү даяанчлал бол танин мэдэхүйн, амьдрал, хөгжлийн утга учрыг ойлгох , гэгээрэх үйл явц, эх орноо гадаад ертөнцөд таниулах, төрийнхөө алтан соёмбот далбааг дэлхийн өнцөг булан бүрт мандуулах, ертөнцийн хүмүүсийн амьдралаа зохион байгуулж байгаа шилдэг туршлагыг монгол хүний нүдээр харж судлан өөрийн ард түмэндээ бодитойгоор хүргэх, ард түмэн, үндэстэн, ястангуудын найрамдал нөхөрлөл, ойлголцлыг бэхжүүлэхэд чиглэсэн их аян , бодит судалгааны ажил, монгол залуусын оюун ухаанд хийсэн томоохон хөрөнгө оруулалт байв.

Дэлхий судлаач Ж.Золбаярын хэрэгжүүлсэн хүн төрөлхтөний түүхэнд ховорхон, Төв Азийн ард түмнүүдийн эрт, эдүгээгийн түүхэнд урьд өмнө нь сонсогдож дуулдаагүй цар хүрээтэй Дэлхийн хэмжээний төсөл бадарчлал нь Монголын залуус бол бадрангуй хүсэл тэмүүлэлтэй, эрч хүчтэй, авхаалж самбаатай, хөдөлмөрч, эх орноо хайрлах хүүгийн сэтгэлтэй, тавьсан зорилгондоо хүрэх, ямар ч бэрхшээлийг давах зориг хатуужилтай, танин мэдэх их хүсэлтэй, Дэлхийн эгэл жирийн хүн ардтай үг хэлээ ололцож чадах найрамдал, үерхэл нөхөрлөлийн халуун сэтгэлтэй, агуу их өвөг дээдсийнхээ үйлсийг залгамжилж чадах хүмүүс гэдгийг дэлхийн олон арван улс орнуудад тод томруун харуулж, Монголын залууст эх оронч сэтгэл, зориг баатарлагын жишээг үзүүлсэн гэж бид бодож байна.

Ж.Золбаяр хүсэл тэмүүлэлдээ хөтлөгдсөн гав ганцаараа, явган нүцгэнээр, олон жил, сараар, эх орон, эцэг эх, ах дүү, найз нөхдөөс алс хол, төрөлх хэл соёлоороо амьсгалахгүй олон жилээр явж, визний олон удаагийн дарамт шахалт, ганцаардал, хэл, харилцааны байнгын шинэ, төвөгтэй, аюултай орчинд, аялалын санаанд оромгүй ер бусын нөхцөлд, хоол хүнс, амьдрах, зорчих эдийн засгийн хомс, маш хүнд байдалд эх орноо сурталчлах, бичиж тэмдэглэх оюуны асар их ачаалалтай ажиллаж, маш нарийн зохион байгуулалт, тэвчээр хатуужилтай байж ийм үр дүнд хүрсэн билээ.

Төр, засаг, эрдэм шинжилгээ, судалгааны байгууллага, пүүс  компаний  санхүүгийн тусламж бараг авалгүй, жирийн нэгэн багшийн гэр бүлийн боломж хүч, найз нөхөд, дэмжигчдийн хандиваар Дэлхийн хэмжээний томоохон төсөл хэрэгжүүлж чадсан нь ховор тохиолдол бөгөөд бүх Монголчууд эрч хүчээ эвлэлдүүлэн нэгтгэж чадвал ямар ч үйлсийг бүтээж, зорьсондоо хүрч чадна гэдгийг ард түмэндээ харуулсан Ж.Золбаярын ажил үйлсийн чухал ач холбогдол мөн байв.

Ж.Золбаяр Дэлхийн олон орны оюутан, сурагчдад эх орныхоо талаар яриа хийж, Шведын радиод ярилцлага өгч, сургуульд нь Монголоо сурталчилж, Өмнөд Африкийн Преторийн их сургууль, Сербийн их сургуульд уригдан Монголын түүх, соёлын талаар лекц уншиж, Египетийн жуулчлалын нэртэй сэтгүүлд гэрэл зурагчнаар ажиллаж, Улаан тэнгисийн ёроол судлаж, Анголын Ерөнхийлөгчийн гэр бүлд зочилж, төрийнх нь хамгаалтад аялж, НҮБ-ын байгууллагаас олон улсын сэтгүүлчийн үнэмлэх гардаж, Монголын энхийг сахиулагчдад зориулсан видео клип хийж, Португалын өргөмжит консулын ёслол, Америк дахь Элчин сайдын хүлээн авалтанд оролцож, Европын залуучуудын хөгжмийн наадам болон Универсиадыг сурвалжилж, Нью Йорк хотод Монголын Ерөнхийлөгчийн хүлээн авалтад оролцож, Канадын Торонтогийн Их сургуулийн судалгааны хуралд интернэтээр илтгэл тавьж, номуудаа бэлэглэж, Альбертын их сургуульд лекц уншиж, Соёлын өдрүүдэд нь хөөмийн гайхамшгийг үзүүлж, АНУ-ын Хавайн BYU их сургуульд Монголоо танилцуулах лекц унших зэргээр олон талтай соёлын арга хэмжээ, сайн үйлсэд  бие даан оролцжээ.

Судлах, бичих, түмэн бэрхшээлийг туулан аялах, үзсэн дуулснаа олны хүртээл болгох гэгээнлэг зорилгыг Ж.Золбаяр хослуулан хэрэгжүүлж  ирсэнийг бид өндөр үнэлэж байна. Шинжлэх ухаанд оруулсан хувь нэмрийг нь хүндэтгэж ШУА Хубилай хааны Алтан медалиар шагнаж, олон улс судлалын профессор цол өргөмжлөв. Аялал жуулчлалын яам Тэргүүний ажилтан цол, тэмдгээр, Энх тайван, найрамдлын байгууллагуудын холбоо “Найрамдлын Алтан одон”-оор түүний улс түмний найрамдал, нөхөрлөлд оруулсан хувь нэмрийг үнэлэв. Дэлхийн өнцөг бүрээс, хамгийн халуун цэгүүдээс бичиж интернетэд , гадаад дотоодын сонин хэвлэлд бичсэн 650 гаруй тэмдэглэл, сурвалжлага нь сэтгүүл зүйн салбарт давтагдашгүй содон амжилт болсон бөгөөд НҮБ-ын сэтгүүлчийн үнэмлэх, Дэлхийн оюутны спортын “Универсад”ын сэтгүүлчийн үнэмлэх, хэвлүүлэн гаргасан 3 номд нь Монголын сэтгүүлчдийн байгууллага “Ган үзэгтэн” шагналаа өгч, олон нийтийн санал асуулгаар “Эгэл Баатар”, “Ард түмний Баатар” цол хүртээснийг бид тэмдэглэж байна.

Ж.Золбаяр Монголчуудын буурал түүхэнд төдийгүй, Дэлхийн ихэнх улсуудын түүхэнд байгаагүй хол, аюултай, хэцүү замыг туулахдаа, амьдрал, хүн төрөлхтөн, байгалийн гоо үзэсгэлэнгийн тухай мэдээллийг өөрийн www.amai.mn/about блог, “Amai Zolbayar”, “Амай аялал”, “Амай  соёл”, “Амай явсан хүнээс үг сонс”, ”Amai the Mongol” болон бусад фейсбүүк хуудаснууддаа цаг тухайд нь бичиж, сошл гэх олон нийтийн сүлжээг Монголд хөгжүүлж, Гадаад харилцааны яам, Соёл боловсролын яам, Аялал жуулчлалын яамны ажилд ч өөрийн их хувь нэмрээ оруулсаар ирлээ.

Олон улс судлалын профессор Ж.Золбаяр Дэлхийг тойрох аяллын явцад орчин үеийн мэдээллийн технологи,  интернет ашиглан өөрийн www.amai.mn блогт “Монголын түүхээс”, “Монгол улс мандтугай”, “Монгол соёл”, “Монголын Баатарууд”, “Сонин хэвлэлийн тойм”, “Шинэ санаа”, “Хүмүүс”, Байгалийн шилдэг зургууд”, “Хүмүүсийн шилдэг зураг”, “Барууны урлаг”, “Кино клуб”, “Олон улсын улс төр”, “Дэлхийн шилдэг клубүүд” зэрэг тогтмол булангууд ажиллуулж, Монголын залуучуудын танин мэдэхүйг хөгжүүлэх, эх орныхоо түүх соёлыг сурталчлах талаар томоохон ажил өрнүүлжээ. Тэрээр интернетэд хамгийн олон мянган уншигчидтай танин мэдэхүйн сайтын эзэн, шинжлэх ухаан, технологийн орчин үеийн энэ сүлжээнд хамгийн олон гадаад найз нөхөдтэй Дэлхийн залуучуудын тоонд зүй ёсоор орох болов.

Дэлхий судлаач Ж.Золбаяр Дэлхийн янз бүрийн улс орнуудын хил, шалган нэвтрүүлэхийн хатуу ширүүн босгыг нийт 185 удаа нэвтэрсэн нь буурай орны иргэнд том сорилт байсан төдийгүй Монголчуудад шинэ зам, хилийн боомтуудыг нээсэн ажил болов.

Аяллын хүнд хэцүү үед, түүний завсар хооронд бичсэн аян замын тэмдэглэл, төрсөн бодол, судалгааны өгүүллүүдээрээ “Гайхамшигт Ертөнц”; “Амьдрал Сайхан шүү”; “Сайн Сууж Байна уу”; “Дэлхийн Нэг Өдөр”; “Цаг Хугацаагаар” зэрэг 5 боть ном бичсэн нь өнөөгийн Монголчуудын унших дуртай танин мэдэхүйн ширээний ном нь болж, олон улсад экспортолж болох оюуны бүтээл тэрээр бэлэн болгожээ.

Олон улс судлалын профессор Ж.Золбаяр ертөнцийг танин мэдэх, эх орноо сурталчлах зах хязгааргүй үйлсийнхээ хүрээнд үзсэн дуулснаа монголчуудтайгаа хуваалцахын тулд дэлхийн өнцөг булан бүрээс эхний таван жилийн  дотор 650 нийтлэл, тэмдэглэл, мэдээ, видео, фото мэдээ  бичсэн нь нөр их хөдөлмөр байсан бөгөөд гадаад ертөнцийн талаар ийм хэмжээний мэдээлэл нүдээр үзэж, ард түмэндээ хүргэсэн сэтгүүлч, гадаад харилцааны мэргэжилтэн манайд байхгүй билээ.

Ямар ч цалин урамшуулалгүйгээр олон мянган залуус, 50 дээд сургуулийн оюутнууд, хөдөлмөрчидтэй албан ёсны 200 гаруй уулзалт ярилцлага зохиож, телевиз, радио хэвлэлээр олон зуун ярилцлага өгсөн нь залуучуудын танин мэдэхүй, оюун санаанд хийсэн томоохон хөрөнгө оруулалт мөн юм. Энэ нь эрчимтэй, олон нийтийг өргөн хамарсан томоохон соён гэгээрүүлэх ажил байв.

Ж.Золбаяр 86 оронд зорчиж, нийслэлд нь Монгол төрийн их далбааг мандуулан хийсгэж, олон орон, ард түмний амьдралыг газар дээр нь судлан, тэдгээр орны эгэл жирийн мянга мянган иргэдтэй танилцан нөхөрлөж, харилцан туслалцаж, Монгол хэмээх өндөр алдрыг олон үндэстэн ястны мянга түмэн хүнд биеэр ойлгуулж, олон орны хилийг бодитойгоор жирийн Монголчуудад нээж өгсөн, гадаадад хамгийн олон танил, найз нөхөдтэй ардын дипломатч, соёлын элч мөн байв.

Монголын жирийн залуу Ж.Золбаяр Ойрхи Дорнодын дайны бөмбөгдөлтийг туулж, Африкийн дээрэмчид, зэвсэгт босогчидтой тулгарч, хутга, бууны сүрдүүлэлтийг давж, Иргэний дайнтай олон орныг эр зориг, болгоомжоор туулан гатлаж, явган үүргэвчтэй аяллаар Сьерра Лионы энхийг сахиулагчид дээрээ зорин очиж, нэг улсын дотор хоорондоо байлдаж буй цэрэг, цагдаагийнхны дунд учраа олон урагшилж, тэрс үзэлтэн, босогчидтой хүнлэг ёсны  харилцаа тогтоон нөхөрлөж, өлсөж цангах, ядарч зүдрэх, айж балмагдах, түрийвч хоосрох, эзгүй газар ганцаар хоноглож, Сахарын халуун наранд шарагдах, дуслын хооронд агааргүй асгах аадар бороог гэтлэн давж, Конгогийн ширэнгэн ойг ганцаар туулж, Атлантын далайн шуургыг далбаат завиар туулж, дэлгүүр, жирийн аптекийг буутай цэрэг хамгаалдаг үзэсгэлэнтэй боловч түгшүүртэй Төв Америктай танилцан судалж, осол аваарт өртөх, өвдөх зовохын бэрхшээлийг 11  жилийн турш хатан зориг, хатуужил тэвчээрээр туулан давж, 86 оронд эх орныхоо төрийн алтан соёмбот далбааг мандуулсан, Дэлхийн 700 хот тосгоноор зорчсон, эх оронч үзэл, зориг баатарлаг үйлс, эв санааны нэгдлийн тугийг өндөрт өргөж ирсэн чин зоригтон бол Ж.Золбаяр мөн байв.

Энэ их даяанчлалын хүрээнд Ж.Золбаяр “Дэлхийн нэг өдөр” төсөл хэрэгжүүлж, шинэ мянганы эхэн үеийн олон улсын түүх, хөгжлийн туршлага, зүс царай, зан заншил, байгалийн гоо үзэсгэлэн, уран барилга, хоол унд, сүм хийд, хувцас хунар, мөнгөн тэмдэгт, паспортын онцлог зэргийг харуулсан зурагт ном хэвлүүлэн хойч үедээ өвлүүлж, Монголын сургалтын программд оруулахыг чармайж байгаа юм. Тэрээр одоо  Нэг дэлхийтэй, нэгнийгээ хүмүүс хайрлан хүндэтгэх ёстой гэсэн үзэл санаа бүхий “Дэлхийн нэг өдөр” төслөө НҮБ-ын боловсролын хөтөлбөрт оруулах томоохон мөрөөдөл тээн ажиллаж байна. Үүнд мэдээжээр манай төр, засгийн дэмжлэг их хэрэгтэй байгаа юм.

Ж.Золбаяр аяллын завсар чөлөөгөөр, Монголдоо байх хэсэгхэн хугацааг ч болов ашиглаж, эх орныхоо өнцөг булан бүрийг, сум баг, орон нутгаа яаж хөгжүүлэх вэ, залуу хүн, мэргэжилтэн болгон орон нутгийн хөгжилд мэдлэг чадвараа зориулах, эх орныхоо жинхэнэ монгол ахуйг таньж мэддэг байсан хуучны сайхан уламжлалыг яаж сэргээх вэ, орон нутагт аялал жуулчлалыг хөгжүүлж, ажлын байр бий болгох гарц юу байна вэ гэдгийг судлах “Илгээлтийн эзэн” төслийг хэрэгжүүлж өвөг дээдсийн нутаг Увс аймгийн Давст сумандаа  3 сар Монгол гэрт амьдарч, ажиллав.  Facebook: илгээлтийн эзэн.

Гэвч олон жилийн хүнд замын ачаалал, дарамт, Монголын нийгэм дахь шударга бус байдал, төр, засгийн бодит анхаарал тусламж, дэмжлэгийн хомсдол, Эх орныхоо тусын тулд үзэж дуулсан, сурч мэдсэнээ зориулан хөдөлмөрлөх хүсэл нь талаар болж, амьдрал тэмцэл, хөдөлмөрийн ачаалал хэт их байсан зэрэгтэй уялдан хүүгийн эрүүл мэнд доройтон группд орж, хүнд хагалгааны босгон дээр ирсэн нь олон нийтийн санааг зовоох боллоо. Энэ хүнд үед нь төр засгаас анхааран тусалж дэмжих, хөдөлмөр үйлсийг нь зохих ёсоор үнэлэн, залуу судлаачийн цаашдын үйлсийг нь зоригжуулах нь буянтай үйлс болно гэж үзэж байна.

Монголын залуучуудын эрдэм мэдлэгтэй, эх оронч үзэлтэй, олон хэлтэй, эрч хүчтэй төлөөлөгчдийн нэг, улс түмний хоорондын найрамдлын элч, ард түмний дипломатч, эх орныхоо тусын тулд ихийг хийж бүтээх зориг эрмэлзэлтэй, туршлага мэдлэгтэй, Монголын түүхэнд урьд өмнө байгаагүй, хойшид ч ховорхон давтагдах үйлс болох хүн төрөлхтний хамгийн өнө эртний соёл иргэншил болох нүүдэлчин угсааны түүхэнд хамгийн хол бөгөөд хэцүү, аюултай зам туулж, хамгийн ихийг үзэж мэдэрсэн хүн гэж үргэлжлэх түүхэнд нэрээ үлдээсэн Ж.Золбаярын (Амай) их ажил үйлсийг нь үнэлнэ гэж итгэж байна.

Дэлхийг тойрох судалгааны эрдэм шинжилгээний зөвлөхүүд:

Шинжлэх ухааны Гавьяат зүтгэлтэн, академич, доктор (Ph,Sc), профессор Т.Дорж

Шинжлэх ухааны Гавьяат зүтгэлтэн, академич, доктор (Ph,Sc), профессор Л.Хайсандай