2009 оны 5 сарын 26 ны өдөр. Монтэнэгро улсын Подгорьца хот.

-Байна уу ? -Байна. -Аав уу, Золоо Байна аа. -Миний хүү сайн явж Байна уу ? -Сайн сайн, аялынхаа 60 дахь улсын нийслэл Подгорьца хотод дөнгөж ирээд ярьж Байна. – Аан за, за. Ямар удаж байж нийслэлд нь ирж байгаа, Тэгээд цаашдын төлөвлөгөө юу Байна ? -Ааваа би бага зэрэг амрах хэрэгтэй байх шиг Байна, тэгэхгүй бол болохгүйн. – Тэгэлгүй яахав, аялаасаа ядарч байгаа байлгүйдээ ! Аав бид хоёрын ярианы багаахан хэсгийг бичсэн бөгөөд миний ядарсан шалтгааныг өөрийн тэмдгэлдээ бичиж, аавдаа болон Монголчууддаа дэлхийн хоёрдугаар дайны дараахь хамгийн аймшигтай дайны тухай товч мэдснээ бичихээр шийдсэн юм. Монгол улс бол Комуньзмыг хүлээн авсан Зөвлөлтийн дараахь хоёр дахь улс. Тэр үеэс бид дэлхий эртөнцөөс тусгаарлагдаж, комуньст лагэр дотроо бага зэргийн эрх чөлөөтэйгээр амьдарч байсан. Зөвлөлтөд 86 оноос 91 он хүртэл амьдарч буцаад ардчилсан гэх Монголдоо ирж байхдаа сэтгэлдээ нэгэн мөрөөдлийг тээдэг байсан юм. Би Зөвлөлтөд амьдарч үзсэн тул энэ улс миний мөрөөдөл байсангуй. Харин тухайн үэд Социальзмийн дээдийн дээд гэж тооцогддог байсан Югослав улс миний сонирхлыг ихэд татаж байлаа. 90 оны өөрчлөлтийн дараахан Амэрик гэж шинэ мөрөөдөл гарч ирсэн ч Юугослав улсыг үзэх тухай мөрөөдсөөр байлаа. 90 оны эхээр Югослав задарч иргэний аймшигтай дайнд нэрвэгдснийг мэдээний дундуурх 2 мин гарах сурвалжилагаас олж мэдсэнд ч яг юу болсныг ойлгож амжаагүй байлаа.

Социальзмийн үэийн залуусын мөрөөдөл байсан, өнөөгийн Сэрбийн нийслэл Бэлград хотын гудамж 97 онд Улаанбаатар дахь Югославын элчин сайдын яаманд виз хүсэхээр орох үэд 60 гаруй насны ээлчин сайд намайг хүлээж аваад – Би яг аль улсын виз өгөхөө мэдэхгүй Байна, гэхдээ югославын виз өгье ! гээд миний анхны гадаад паспорт дээр тамга дарж байж билээ. Тухайн хүн Словэн, Хорват, Босниан, Макэдон, Монтэнэгро, Косово гээд алинд нь хамаатай байсан юм болоо гэдгийг өнөөдөр хүртэл бодсоор Байна. Тухайн үэд хурч чадаагүй ч, Югослав гэж мөрөөдлийн улс руугаа хэзээ нэгэн цаг хүрэндээ л гэж бодож байлаа. Социальзмийн үэд Югославаас ирсэн, тэнд сурдаг залуус гэж маш ганган хувцасласан, бусдаас өөр хүмүүс мэт санагддаг байлаа. Барууны эртөнц гэж ямар байдгийг бараг мэдэхгүй байсан миний хувьд Комуньзм, Капьтальзмийн төвд гүүр болон оршиж байсан ТИТО гийн бүтээсэн Югослав улс ялтачгүй өдрийн бодол шөнийн зүүд байсан байх. Зөвхөн минийх төдийгүй Монголын олон залуус энэ улсын тухай мөрөөдөж байсан.

Хуучны Югославийн хот, өнөөдрийн Хорватийн нийслэл Загрэбын төв талбай. Амэрикийн маш олон кинонүүдад Сэрбүүд алан хядлага хийж байгаа, цөмийн зэвсэг оросуудтай хамт борлуулж байгаа гээд л үздэг байсан боловч 90 оны балканы дайн гэж яг юу болоод өнгөрснийг саяхнаас л олж мэдээд сэтгэл санаагаараа үнэхээр их унлаа. Ямар аймшигтай зүйлийн талаар мэдээгүй байв аа ! өмнө нь огт мэддэггүй Африкийн олон улс орнуудад иргэний болон улс хоорондын дайнуудын тухай биээрээ туулахдаа үзэж сонсож судлаж байсан ч хуучны Югославийн гунигт түүх шиг миний сэтгэлд хүрээгүй юм.

Миний мөрөөдлийн хуучны Югослав унуугийн Сэрб улсын нийслэл Бэлградэ хотын төв, 99 оны НАТО-гийн бөмбөгдөлтийн дараа 3000 гаруй хүн амь насаа алдсан Байна. Уулзаж буй Словень, Хорват, Сэрб, Боснийн залуучуудтай энгийн инээмсгэлж харьцаж байгаа ч миний сэтгэлд нэг л юм түгшээгээд байгаа нь мэдрэгддэг болсон. Миний хамгийн боловсролтой сайн, өндөр хөгжилтэй хүмүүс гэж итгээд байсан үндэстэн 4 хүн жилийн дотор 7 хуваагдаад биэ биэнээ дэлхийн 2 дайнаас дутхаагүй хүйс тэмтэрсэн байдаг. Адил түр түрх, адил хэлтэй 80 жилийн турш ахан дүүс, найз нөхөд, гэр бүл хөршүүд болон амьдарч байсан хүмүүс! Зарим улсууд шиг 20-30 жилийн дайны дунд өссөн залуу үэтэй биш энэ улсад яг юу болоод өнгөрвөө ? Балканчууд халуун цустай л гэнэ, найзалж үэрхэж нөхөрлөж байхад Монгол цуснаас халуун гээд байх юм алга байдаг. Хуучны Югослав дотроо шашинаараа үндсэн 3 хэсэгт хуваагддаг байж Католик буюу Ромын их гүрэн, вэнэцийн гүрнүүдийн үэд колонь байсан Католик хэсэг, Туркийн Атаманы их гүрний үэд нөлөөнд байсан Мусулманы хэсэг, тэгээд Ортодокс шашинтай хэсэг. Комуньзмийн үэд шашны нөлөөг багасгасны ачаар энэ шашин дагуулсан үндэсний үзэл дарагдсан байсан боловч ардчилал эрх чөлөөний дараа Шашны хэт үндсэрхэг үзэл дэлгэрч энэ бүс хэзээ ч мартхааргүй том дайны цэг болсон Байна. Хорватын баруун хэсэг, Боснийн хойд болон төв хэсгүүдийг 14 жилийн дараа харахад өөрчлөлт бага багаар хийгдсэн байсан бөгөөд, орчин үэийн тохилог дэлгүүрүүд, тансаг машинууд сайхан хувцалсан залуусын хажуугаар огт зайгүй болтон шүршсэн, их буудсан барилгууд миний сэтгэлээс гарахгүй Байна. 1984 онд Югославийн Сараэво хот нь Дэлхийн өвлийн олимпийг хүлээн авч байсан гээд төсөөлөхөөр энэхүү хот ямар өндөр хөгжилтэй байсныг гадарлах байх. гэтэл дэлхийн түүхэнд хамгийн удаан буюу 4 жилийн турш буудалт, снайпэрын хараанд байж, цахилгаан хоол унд, халуун орчингүй эдгээр хүмүүс амьдарч, манайхаар зайсангийн тогойтой төстэй хотын төвөөс холгүй газар зайгүй болтол байрласан дайнд амиа үрэгдэгсдийн шарил нэгэн зүйлийг бодогдуулсан юм.

хотын төврүү хэдхэн минут,

Улаанбаатар дэлхийн хэмжээний энэхүү арга хэмжээг хүлээн автал дахиад хэдий хугацаа хэрэгтэй болоо ? Энэ бүсийн ихэнх улс хот суурингууд ихэнх нь 90 хувийн нэг үндэстнүүдээр суурьшигдсан байсан бөгөөд Хорват, Сэрб, Босниуд тус бүрдээ өөрсдийнхөө түүхээ ярьж, энэхүү дайны бурууг биэ биэнрүүгээ чихэж байсан юм.

Сараэво хотын гудамжнуудад дайны үэд амиа алдсан хүмүүсийн нэрстэй самбрууд байсан бөгөөд тэдгээрийн дунд 79 онд төрсөн нэгэн залуугийн нэрийг хараад үнэхээр харамсалтай санагдаж билээ, өдийд амьд байсан бол магадгүй дэлхийг тойроод амьдралын сайхныг мэдэрч байх байсан ч юм билүү.

Тухайн үэийн төрийг буруу барьж, улс үндэстнүүдийн хооронд аймшигтай дайныг өдөн хатгасан улс төрчид юуний түрүүнд бурууг хүлээх ёстой гэж бодож Байна. Бас энэхүү дайнаас ашиг хонжоо олсон гадны улсуудыг ч бас буруушаах хэрэгтэй болов уу. өнөөдөр эдгээр улсууд биэ биэндээ хилээ чөлөөтэй нээж, виз хилийн бэрхшээлгүй биэ биэнрүүгээ зорчиж байгааг харахад харамсалтай Байна. Мөнхийн дайн гэж байхгүй, ялангуяа сүүлдээ хамтарч амьдархаас өөр аргагүй гэдгийг тухайн үэд бодолгүй аймшигт аллаг хийсэн буруутангууд өнөөдөр амьдарч байгаа гэж бодохоор. Үүний уршигаар хэдэн зуун мянган хүн амь насаа алдаж, үзэн ядалтын улмаас төрсөн газраасаа дөрвөж шинэ орчинд амьдрах болсон хэлмэгдэгсэд бас харамсалтай байсан

Сараэво хотруу орж ирэх замд 19 хүн настай хүү бусдыг нөгөө үндэстнээ ална! гэж заналхийлж байгааг хараад энэ дайн дууссан гэхэд эргэлзээтэй мэт санагдсан юм. Босниа Гэрцэговин гэж нэг улсын иргэд хэрнээ дотроо Сэрб, Хорват, Босниуд гэж хуваагдаад, 50 хан мянган км кв газар нутагтаа улсынхаа өмнө зүг, хойд зүгрүү чөлөөтэй зорчиж чадахааргүй байгааг өнөөдөр харах сонин Байна. Энэ дайны ур уршиг, шалтгааныг бид судлаж, энх тайван цагт амьдарч буй Монголын иргэд сургамж авч биэ биэнээ яс үндэс, үүсэл гарлаар үзэн ядахгүй байхын сургамж авах нь чухал юм Байна гэж би өнөөдөр бодож Байна. Срэбрэнька гэж хотод НҮБ-ийн энхийн сахиулагчид НҮБ-ийн аюулгүйн бүс гэж зарлаж дөрвөгсдийг хүлээж авсан хэрнээ нүдэн дээрээ тэдгээрийг хомроглон устгуулсан асуудлыг өнөөдөр хэн ч ярьхгүй байгаа нь сонин юм. Африкийн хэд хэдэн иргэний дайн, улс хоорондын дайны үэд НҮБ-ийн энхийг сахиулагчид ямарч арга хэмжээ авалгүй, энгийн иргэд амь насаа алдаж байгааг харж байсан явдлыг сонсоод би дургүй хүрч байж билээ, гэтэл энд бүхэл бүтэн НҮБ-ийн аюулгүйн бүсэд цугалсан дүрвэгсдийг хамгаалж чадахгүй байсан НҮБ-ийн аюулгүйн зөвлөл гэж юу Байна аа? том улс төрчдийн буроцрасигаас болж цаг алдан 8000 гаруй хүнийг нэг доор устгуулсан байдаг. Энэ хотын жишээ бол олон жишээнүүдийн нэг. Аль аль талаасаа ийм үндэс угсаа, шашинаар устгах ажиллагаа явуулж байсныг бид дундыг баримталж судлаад иргэддээ сургамж өгөх хэрэгтэй юм шүү !

Босниа Гэрцэговин улсын Мостар хотын гудамжинд. Замын нэг талд Мусулман Босниууд нөгөө тал Католик Хорватууд. Миний мөрөөдлийн улс задарч, ийм аймшигтай түүхийн гэрч болсонд би харамсаж Байна. Монгол оронд мань биэ биэнээ үзэл бодол шашинаар ялгаварлан хомроглон устгасан түүхээ дахин судлаж, эрөнхий боловсролын хичээлүүд болон хэвлэл мэдээллээр таниулж, дахин давтахгүй байх арга хэмжээ авахгүй бол өнгөрсөн 7 сарын нэгэн шиг үйл явдал дахин давтагдахгүй гэх баталгаа алга Байна. Эх оронд мань энх тайван амьдрал үргэлжлэх болтугай. Миний аялал бол зөвхөн газар үзэж, зугаалж цэнгэх биш, тухайн улс орнуудын түүх соёл алдаа оноог судлаж Монгол залуугийн нүдээр нутаг нэгтнүүддээ хүргэх явдал гэж би итгэсэн хэвээр Байна.